در نیجر چه می‌گذرد؟

 نویسنده: عبدالله عباس عیدی

       از یک هفته بدین سو، کشور آفریقای غربی "جمهوری نیجر" در اخبار دیده می‌شود. در کشور کودتایی رخ داد و همانطور که در رسانه ها مشاهده شد، بخش زیادی از مردم با این تصور که از نفوذ فرانسه امپریالیست در کشور می‌کاهد، از این کودتا استقبال کردند و حتی به سفیر فرانسه حمله کردند. کودتای 25 ژوئیه نیجر، با وجود اینکه پنجمین کودتای نیجر است، نشان داد که این کشور با کودتاها آشنا است. اما این بار کودتاهای دو سال اخیر در کشورهای همین منطقه مانند مالی، بورکینافاسو و گینه و همراهی این کودتاها با ضدیت در برابر امپریالیسم فرانسوی، به کودتای نیجر اهمیتی کاملاً متفاوت داد. این وضعیت نشان می‌دهد که کشورهای منطقه درگیر جنگ قدرت جهانی هستند.

چه شد؟

       در 25 ژوئیه 2023، جمهوری نیجر پس از یک فاصله 13 ساله توسط یک کودتا یک‌بار دیگر به لرزه درآمد. در رأس کودتا، یک گارد ریاست جمهوری، ژنرال 59 ساله‌یبنام تیانی عبدالرحمن قرار دارد.این کودتا در نتیجه ممنوعیت ورود و خروج از ارگ ریاست جمهوری در صبح روز پنجشنبه و بازداشت محمد بازوم رئیس جمهور توسط محافظان خودش رخ داد. منابع نزدیک به بازوم می‌گویند که از رهبر کودتا به عنوان "مرد قوی" یاد شده و مدتی است که نتوانسته با رئیس جمهور کنار بیاید. خبرها حاکی از آن است که در پشت پرده، رهبر کودتا در جلسه شورای وزیران که قرار بود در پنجم ماه سرطان/تیر برگزار شود، تبدیل شود. دلیل اختلاف بین او و رئیس جمهور این است که رئیس جمهور از عملکرد محافظان و نگهبانان از دوره رییس جمهوری قبلی ماهامادو ایسوفو (2011-2021) آشفتهوناراحت بود، چونکه او به دلیل بودجه بالایی که به آنها اختصاص داده شده بود، فکر صرفه جویی از آن را می‌کرد. با این حال، تصور می‌شود که در واقعیت چنین نیست.

       نیجر به عنوان کشوری که از سال 1960 با پنجمین کودتای دولتی مواجه شده است، در تاریخ ثبت شده است. در کودتاهای قبلی که معمولاً توسط نیروی انتظامی انجام می‌شد و گارد ریاست جمهوری به راحتی تسلیم نمی‌شد. این وضعیت گاه به درگیری بین نیروها منجر می‌شد و هر دو طرف تلفاتی را متحمل می‌شد و حتی غیرنظامیان نیز تحت تأثیر این وضعیت قرار می‌گرفتند. اما در آخرین کودتا اوضاع متفاوت بود، بیانیه ای صادر شد که شامل نمایندگان سربازان یونیفورم پوش، پولیس، ژاندارمری، نیروهای مسلح، گارد ملی و گارد ریاست جمهوری بود که حوالی ساعت 00:00 شب همان روز در تلویزیون ظاهر شد. این نشان می‌دهد که کودتا توسط بسیاری از واحدهای امنیتی انجام شده و محافظان هیچ مقاومتی نشان نداده اند.به نظر می‌رسد دلیل موفقیت کودتا و عدم موجودیت تلفات جانی و یا برجا نگذاشتن مجروحی؛ انجام آن توسط محافظان و پاسداران و واکنش تند و استفاده‌ی شان از سلاح علیه مخالفان کودتا باشد. در جریان کودتا، نگهبانان برای خنثی کردن معترضان تیراندازی هوایی کردند و تعدادی از معترضان مجروح شدند.

مروری بر کودتا

       سرکرده کودتاچیان ژنرال تیانی که از سال 2011(1390ه‍‍-خ) رئیس سپاه محافظان است در بیانیه خود سه موضوع را به عنوان دلایل کودتا مورد تاکید قرار داد:

·        فقدان راه حل‌های واقع بینانه برای سیاست امنیتی و مشکلات امنیتی جاری منطقه ای، به ویژه حمله تروریستی در دسامبر 2019 و ادعای مردم مبنی بر اینکه فرانسه پشت این حمله بوده است.

·        فسادها

·        چالش های اجتماعی و سیاسی

      سپس، در 30 جولای، مردم در هر 8 منطقه‌ی نیجر به خیابان ها ریختند. در حالی که اکثر معترضان خواستار اخراج فوری و بدون قید و شرط سربازان تمامی کشورهای غربی از کشور بودند، معترضانی نیز بودند که پرچم روسیه را به اهتزاز درآوردند و از همکاری با روسیه حمایت کردند. از سوی دیگر، برخی با کودتاچیان مخالفت کردند و خواستار بازگرداندن رئیس جمهور سابق شدند.این وضعیت نشان می‌دهد که پس از کودتای نیجر، مردم با خواسته‌ها و نظریات متفاوتی واکنش نشان دادند و اوضاع سیاسی این کشور خیلی  پیچیده است.

واکنش های خارجی

        مانند کودتا در سایر کشورهای غرب آفریقا، موضع ضد فرانسوی سربازان در راس دولت موقت مورد حمایت مردم منطقه قرار گرفت و حمایت دیگر کشورهای مستعمره سابق فرانسه را به خود جلب کرد. این کشورها با قطع روابط دیپلماتیک با فرانسه و بیرون راندن سربازان فرانسوی از کشورها از کودتا حمایت کردند. چنین اتفاقاتی این فکر را به وجود آورد که گرایشات ضد فرانسوی در منطقه افزایش خواهد یافت.

        در حالیکهپس از کودتا، جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا (ECOWAS) نشستی را در ابوجا پایتخت نیجریه، درباره کودتای 30 جولای در نیجر برگزار کرد. اما نمایندگان بورکینافاسو، مالی و نیجر در این نشست شرکت نکردند. در این نشست که قرار بود 15 کشور عضو در سطح ریاست جمهوری حضور داشته باشند، آنها قول دادند که تا بازگشت به دموکراسی، تحریم های اقتصادی سنگینی را علیه نیجر اعمال کنند و مرزها را ببندند. لازم به ذکر است که تحریم های مشابهی پیش از این برای رژیم های بورکینافاسو و مالی اعمال شده بود. اما این بار مهم ترین نیاز این است که دولت جدید نسبت به احتمال استفاده از نیروی نظامی محتاط باشد.علاوتا، تحریم‌های سنگینی توسط ECOWASبر دولت جدید اعمال شد و همچنان تهدید شد که در ظرف یک هفته به رئیس جمهور منتخب محمد بازوم دولت را تسلیم خواهند کرد. در غیر این صورت، گفته شد که گزینه عملیات نظامی روی میز گذاشته خواهد شد. در تاریخ ECOWASچنین وضعیتی در برابر واشرها قبلاً اتفاق نیفتاده است.در این مورد، برنامه ریزی شده بود که دولت جدید بتواند با عملیات نظامی سایر کشورهای عضو به منظور بازگرداندن رئیس جمهور منتخب محمد بازوم، مداخله کند.

        حمایت فوری سازمان ملل متحد،ایالات متحدهآمریکا، اتحادیه اروپا و فرانسه از این مداخله نظامی و تحریم‌های سنگین علیه نیجر این تصور را ایجاد می کند که ECOWASتنها سخنگوی این کشورهاست. از سوی دیگر، روز بعد، سخنگوی دولت مالی از طرف مالی و بورکینافاسو بیانیه ای تاریخی ارائه کرد، او در این بیانیه با محکوم کردن تحریم‌های اعمال شده علیه نیجر توسط ECOWASو با حمایت از نیجر گفت: «هر گونه عملیات نظامی علیه نیجر اعلان جنگ برای مالی و بورکینافاسو است.» گینه نیز روز بعد بیانیه مشابهی صادر کرد. نزدیکی رژیم های تحت کنترل مالی و بورکینافاسو به روسیه این تصور را ایجاد می‌کند که آنها برای جنگ بلوکی در غرب آفریقا آماده می‌شوند، جایی که جنگ بین کشورها قبلا دیده نمیشد. اگرچند مذاکرات ادامه دارد، اما نیجریه که 70 درصد برق نیجر را تامین می‌کند، بر اساس گزارش‌ها، برق این کشور را قطع کرده است. در عین حال، از جمله شایعاتی است که نیجریه ارتش خود را برای مداخله نظامی احتمالی به ایالت مرزی سوکوتو در نزدیکی پایتخت نیجر اعزام کرده است.وقتی صحبت از نیجر می‌شود، گفته می‌شود که یکی از فقیرترین کشورهای جهان است، اما چرا اینقدر مهم است؟

نیجر چرا مهم است؟

       بر اساس گزارش بانک جهانی، تولید ناخالص داخلی نیجر در سال 2020، 8.2 میلیارد دالر و تولید ناخالص داخلی سرانه آن در سال 2020، 454.4 دالر بوده است. بر اساس این داده‌ها، نیجر یکصد و شصت و ششمین اقتصاد جهان است. علی الرغم طبقه بندی شدنش به عنوان یک کشور کم درآمد، اهمیت نیجر در صحنه جهانی را نباید نادیده گرفت. این کشور دارای منابع معدنی غنی است و اورانیوم به عنوان قابل توجه‌ترین دارایی خودنمایی می‌کند. نیجر در کنار اینکه چهارمین تولیدکننده بزرگ اورانیوم است؛ فرانسه حاکم سابق استعماری و شریک تجاری پیشرو و برجسته اش، بزرگترین مصرف کننده‌ی انرژی هسته ای در جهان است و اورانیوم نیجر در اینجا نقش بزرگی ایفا می‌کند.

        با فعالیت های اقتصادی فرانسه در نیجر، نیجر در موقعیت استراتژیک برای ایالات متحده و فرانسه قرار دارد. در نتیجه درگیری هایی که فرانسه با سایر کشورهای ساحل داشت، نیجر و چاد باقی ماندند. فرانسه حضور نظامی خود در منطقه ساحل را از کشورهای دیگر خارج کرده و تمرکز خود را بر نیجر گذاشته بود. از سوی دیگر، در کشورهای همسایه چاد، جمهوری آفریقای مرکزی، لیبی و سودان فعالیت‌های نظامی حامی روسیه انجام می‌پذیرد. بنابراین، چاد به اندازه نیجر برای فرانسه امن نیست. نیجر از نظر استراتژیک برای ایالات متحده هم بسیار مهم است، به دلیل اینکه نیجر میزبان بزرگترین پایگاه هواپیماهای بدون سرنشین ایالات متحده در آفریقا (پایگاه هوایی 201) است، این پایگاه در بیابان صحرانزدیک آگادز واقع شده است. این پایگاه با توجه به انزوا، آب و هوا و موقعیت آن در منطقه از اهمیت راهبردی برخوردار است. می‌توان از آن برای فعالیت های جاسوسی و حمله علیه کشورهای مختلف در اطراف منطقه ساحل استفاده کرد.اهمیت سیاست هر دو کشور در دیدار آنها با رئیس جمهور نیجریه بولا احمد تینوبو، رئیس ECOWASمشهود است.

       با توجه به همه این شرایط و سیاست آفریقایی روسیه در سال های اخیر، مشخص می‌شود که کودتای نیجر از اهمیت بالایی برخوردار است. در زمانی که یک جنگ نیابتی بین ناتو و روسیه در اوکراین وجود دارد، احتمال درگیری بر سر نیجر بین ECOWASو رژیم‌های تحت حمایت واگنر در آفریقا افزایش می‌یابد. کشورهای آفریقایی نباید میان برادران مذهبی و نژادی خود و قدرت‌های امپریالیستی فریب بخورند، در غیر این صورت ممکن است خود را در قتل عام بیابند. واضح است که چنین آشفتگی داخلی منجر به افزایش فعالیت‌های تروریستی در منطقه خواهد شد، به ویژه اینکه نیجریه و نیجر که کشورهای پیشرو در ECOWASهستند، علیه سازمان های تروریستی بوکوحرام و ISWAPمی‌جنگند.این نشان می‌دهد که امنیت و ثبات در منطقه چقدر حساس است، زیرا این سازمان‌های تروریستی ساده‌ترین ابزاری هستند که قدرت‌های امپریالیستی می‌توانند با سرکوب مردم منطقه، به راحتی منابع را تصاحب کنند.

        در نتیجه در کشور کودتایی رخ داده است و بخش قابل توجهی از مردم به دلیل خشم و نفرت شان نسبت به دولت های غرب گرا از کودتا حمایت کردند. واشرها بدون تاخیر خواستار تعلیق روابط با فرانسه هستند. واضح است که آنها در حال حاضر ضد غرب هستند و به نظر می‌رسد این مخالفت با تصمیماتی که قرار است در روزهای آینده گرفته شود بیشتر نمایان شود. با این حال، زمان نشان خواهد داد که آیا این وضعیت به نفع مردم نیجر خواهد بود یا نه؟ یا بازیگران مختلف در یک موقعیت قرار خواهند گرفت یا خیر!؟